Emisje i cele planu
Celem Słowenii na 2020 r. nie jest zwiększenie emisji gazów cieplarnianych o więcej niż 4% w porównaniu z 2005 r. (tylko dla sektorów ESR). W 2020 r. emisje z sektorów ESR wyniosły 9 754 kt ekwiwalentu CO2 i były o 20,7% niższe od rocznego celu. Chociaż Słowenia osiągnęła i przekroczyła swój cel na 2020 r., a emisje spadły o 9,8% w 2020 r. w porównaniu z rokiem poprzednim, wynikało to głównie z ograniczenia ruchu z powodu pandemii COVID-19. Co więcej, pierwsze szacunki na rok 2021 pokazują, że emisje mają ponownie wzrosnąć w 2021 roku. Zatem osiągnięcie celu – ze względu na nadzwyczajne okoliczności roku 2020 – nie oznacza długoterminowej kontroli emisji i jest dalekie od zagwarantowania osiągnięcia celów dla 2030 i później. Potwierdzają to również trendy z lat 2016-2019, które wskazują na powolne redukcje emisji.
W 2020 r. emisje zmniejszyły się w sektorach transportu, odpadów oraz produkcji energii elektrycznej i ciepła, podczas gdy emisje nieznacznie wzrosły w sektorach przemysłu, rolnictwa i szerokiego zastosowania. Warto zauważyć, że emisje sektora transportu zostały zredukowane o 18,7% w 2020 r. i były o 23% poniżej celu na 2020 r. Nie wynika to jednak z działań transportowych, ale głównie z zewnętrznych okoliczności wywołanych pandemią COVID-19. Sektor transportu pozostaje zatem sektorem najbardziej problematycznym, odpowiadając za 47% emisji w sektorach nieobjętych systemem handlu uprawnieniami do emisji.
Osiągnięcie celów w zakresie odnawialnych źródeł energii jest również problematyczne, ponieważ cel OZE na 2020 rok nie został osiągnięty – był on o 0,9% niższy od celu na 2020 rok. Aby wypełnić swój obowiązek, Słowenia musiała wypełnić tę lukę, kupując transfer statystyczny.
Perspektywy zmian planu
NOWE PRAWA I NOWY RZĄD – Przyjęto nową ustawę o ochronie środowiska (ZVO-2), która obejmuje również neutralność klimatyczną do 2050 r., a także ustanawia krajowy organ doradczy ds. polityki klimatycznej. Przyjęto również nowe przepisy energetyczne, które będą miały istotny wpływ na realizację KPEiK: Ustawa o promocji energii odnawialnej (ZSROVE), Ustawa o efektywności energetycznej (ZURE). Na początku 2022 r. przyjęto również Narodową Strategię Odejścia z Węgla i Restrukturyzacji Regionów Węglowych zgodnie z zasadami sprawiedliwej transformacji, która wyznacza rok 2033 jako rok wyjścia z węgla.
1 czerwca 2022 r. Zgromadzenie Narodowe powołało nowy rząd kierowany przez Roberta Goloba. Nowy rząd zapowiada duże zmiany, zwłaszcza w dziedzinie transformacji zielonej energii i równości społecznej. Oczekuje się znaczących pozytywnych zmian, zwłaszcza w dziedzinie odnawialnych źródeł energii.
UKRAINA – Na realizację słoweńskiego KPK wpłynęła wojna na Ukrainie. Działania mające na celu przeciwdziałanie wzrostowi cen energii wykorzystują niektóre kluczowe środki finansowe na wdrażanie działań w zakresie klimatu i energii, takich jak Fundusz Klimatyczny, oraz zmniejszanie wpływów z podatków ekologicznych – opłaty sieciowej, opłaty za odnawialne źródła energii i wkładu w efektywność energetyczną.
Rekomedacje dla zmian planu
Nowe europejskie prawo klimatyczne, które zwiększa obowiązek redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. do co najmniej 55% w stosunku do 1990 r., pakiet Fit for 55 oraz okoliczności wojny na Ukrainie wskazują, że Słowenia będzie musiała znacznie wzmocnić swoje obecne cele w okresie rewizja NECP. Zintensyfikowane wdrażanie środków będzie miało kluczowe znaczenie dla opłacalnej ekonomicznie zielonej transformacji i osiągnięcia celów na 2030 r.
Szansa jest teraz, ponieważ przegląd NECP już się rozpoczął w Słowenii. Projekt zostanie przygotowany do końca roku, a zrewidowany dokument ma trafić do Komisji Europejskiej do końca czerwca 2023 r. Zmieniony plan będzie zawierał 2 scenariusze – OZE i jądrowy – z uwzględnieniem niezbędnych wyższych celów zgodnie z Fit for 55. Przewiduje się również zaangażowanie społeczeństwa w proces przeglądu.
W celu pomyślnej rewizji swojego NECP Słowenia powinna skoncentrować się na:
1. opracowaniu ram dobrego zarządzania. Skuteczność i szybkość realizacji, a tym samym potencjał do osiągnięcia większych celów redukcji emisji, będzie w dużej mierze zależeć od dobrego zarządzania klimatem, gdzie kluczowe będzie zapewnienie przez rząd odpowiedniej organizacji i koordynacji działań na rzecz klimatu – poprzez zapewnienie koordynacji międzysektorowej oraz jasne określenie obowiązków i odpowiedzialności.
2. zwiększeniu udziału OZE na 2030 rok. Obecny cel w zakresie energii odnawialnej na 2030 r. (27%) jest mało ambitny – ponieważ nie jest zgodny z nowymi celami ogólnounijnymi, ale także dlatego, że Słowenia ma znacznie większy potencjał, zwłaszcza w zakresie energii słonecznej. Badanie przeprowadzone przez Instytut Jože Stefan pokazuje, że potencjał techniczny energii słonecznej w Słowenii szacuje się na ponad 27 TWh rocznie, co stanowi prawie dwukrotność obecnej produkcji energii elektrycznej w Słowenii. Ponadto wzrost produkcji energii słonecznej jest jednym ze środków, które mogą najszybciej zmniejszyć zależność od importu paliw kopalnych i rozwiązać kryzys klimatyczny. Słowenia musi wykorzystać wszystkie zasoby, aby przyspieszyć realizację projektów fotowoltaicznych. Sieć dystrybucyjna jest często identyfikowana jako wąskie gardło dla integracji bardziej rozproszonego wytwarzania energii z odnawialnych źródeł energii (w szczególności słońca), a także innych technologii, takich jak pompy ciepła i pojazdy elektryczne, dlatego sieć dystrybucyjna musi zostać natychmiast zmodernizowana.
3. emisji w sektorze transportu. Ponieważ sektor transportu pozostaje najbardziej problematyczny, wyższe cele i dodatkowe środki w tym sektorze będą miały kluczowe znaczenie dla osiągnięcia bardziej ambitnej redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. Sama zmiana paliwa nie przyniesie pożądanych efektów; Potrzebne są kompleksowe działania systemowe, zwłaszcza w kierunku ograniczenia ruchu samochodowego. W dziedzinie transportu pasażerskiego należy ulepszyć transport publiczny w Słowenii, aby był wydajny i mógł z niego korzystać wszystkie grupy ludności. Promowanie zrównoważonego wyboru transportu w kontekście zwrotu kosztów transportu do pracy będzie również kluczowe dla większej redukcji emisji.
W ramach procesu programowania funduszy spójności UE oraz podczas rewizji RRP należy uwzględnić więcej inwestycji w instalacje i sieci dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych. W KPEiK określono potrzeby inwestycyjne w sieciach dystrybucyjnych jedynie na ponad 400 mln EUR rocznie. Z drugiej strony RRF proponuje jedynie 80 mln euro na cały okres trwania programu. Ponadto, ze względu na potrzebę zwiększenia celu OZE na 2030 r., duża część dodatkowej mocy w zakresie energii odnawialnej będzie musiała pochodzić z rozproszonych elektrowni słonecznych, co oznacza jeszcze większe potrzebne inwestycje w sieć dystrybucyjną.
2. W sektorze transportu pilnie potrzebne jest ustanowienie kompleksowego systemu zintegrowanego publicznego transportu pasażerskiego – zgodnie z propozycją w słoweńskim RRF – i jest to szansa dla Słowenii na zintensyfikowanie działań na rzecz klimatu. Jednak aby reforma była skuteczna, potrzebny byłby drastyczny wzrost inwestycji w infrastrukturę transportu publicznego, koleje i infrastrukturę multimodalną, a środki na transport drogowy muszą zostać drastycznie zmniejszone.
Zapewnienie dostosowania do zgodnego z Paryżem celu neutralności klimatycznej. Długofalowy cel neutralności klimatycznej do 2050 r. został określony w Krajowej Długookresowej Strategii, a dodatkowo został określony w nowej ustawie Prawo Ochrony Środowiska (ZVO-2). Dużym problemem pozostaje jednak rozbieżność między celami krótkoterminowymi i długoterminowymi, ponieważ przewiduje się nadmierny udział redukcji emisji po 2030 r. Na przykład w dziedzinie transportu oczekuje się, że emisje wzrosną do 2030 r. (+12%). nLTS proponuje bardzo gwałtowne redukcje emisji do 2050 r. (90 – 99%). Takie podejście nie budzi zaufania, że Słowenia rzeczywiście osiągnie neutralność klimatyczną do 2050 roku.
Autor: Taj Zavodnik, FOCUS
Informacja krajowa z raportu "Bilans i planowanie na przyszłość: Krajowe plany energetyczno-klimatyczne jako narzędzie do osiągnięcia bezpieczeństwa klimatycznego i energetycznego." (język angielski) przygotowaniego w ramach projektu LIFE_UNIFY dofinansowanego z instrumentu finansowego LIFE Komisji Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
