Globalny kryzys energetyczny wywołany rosyjską inwazją na Ukrainę powoduje głębokie i długotrwałe zmiany, które mogą przyspieszyć przejście do bardziej zrównoważonego i bezpiecznego systemu energetycznego, zgodnie z najnowszym wydaniem raportu IEA World Energy Outlook .
Dzisiejszy kryzys energetyczny przynosi szok o bezprecedensowej rozpiętości i złożoności. Największe wstrząsy odczuwalne były na rynkach gazu ziemnego, węgla i energii elektrycznej – ze znacznymi zawirowaniami również na rynkach ropy naftowej, co wymaga dwóch uwolnień zapasów ropy na niespotykaną skalę przez kraje członkowskie MAE, aby uniknąć jeszcze poważniejszych zakłóceń. W obliczu niesłabnących obaw geopolitycznych i gospodarczych rynki energii pozostają niezwykle wrażliwe, a kryzys przypomina o kruchości i niezrównoważeniu obecnego globalnego systemu energetycznego, ostrzega World Energy Outlook 2022 (WEO) .
Analiza WEO zawiera skąpe dowody na poparcie twierdzeń niektórych kwartałów, że polityka klimatyczna i zobowiązania zerowe netto przyczyniły się do wzrostu cen energii. W najbardziej dotkniętych regionach wyższy udział odnawialnych źródeł energii był skorelowany z niższymi cenami energii elektrycznej – a bardziej wydajne domy i zelektryfikowane ciepło stanowiły ważny bufor dla niektórych konsumentów, choć dalece niewystarczający. Największe obciążenie spada na uboższe gospodarstwa domowe, w których większa część dochodów przeznaczana jest na energię.
Oprócz krótkoterminowych środków mających na celu ochronę konsumentów przed skutkami kryzysu, wiele rządów podejmuje obecnie kroki długoterminowe. Niektórzy dążą do zwiększenia lub dywersyfikacji dostaw ropy naftowej i gazu, a wielu dąży do przyspieszenia zmian strukturalnych. Do najbardziej godnych uwagi odpowiedzi należą: amerykańska ustawa o redukcji inflacji, pakiet UE Fit for 55 i REPowerEU, japoński program zielonej transformacji (GX), cel Korei polegający na zwiększeniu udziału energii jądrowej i odnawialnych w jej koszyku energetycznym oraz ambitne cele w zakresie czystej energii w Chinach i Indii.
W Scenariuszu Zasad Polityk WEO , który opiera się na najnowszych ustawieniach polityki na całym świecie, te nowe środki pomagają zwiększyć globalne inwestycje w czystą energię do ponad 2 bilionów USD rocznie do 2030 r., co stanowi wzrost o ponad 50% od dzisiaj. W miarę przywracania równowagi rynków w tym scenariuszu, wzrost cen węgla wynikający z obecnego kryzysu jest tymczasowy, ponieważ odnawialne źródła energii wspierane przez energię jądrową odnotowują trwałe zyski. W rezultacie w 2025 r. osiągnięto najwyższy punkt dla światowych emisji. Jednocześnie międzynarodowe rynki energii przechodzą głęboką reorientację w latach dwudziestych, ponieważ kraje dostosowują się do zerwania przepływów Rosja-Europa.
„Rynki i polityka energetyczna zmieniły się w wyniku inwazji Rosji na Ukrainę, nie tylko na chwilę obecną, ale także w nadchodzących dziesięcioleciach”, powiedział dyrektor wykonawczy IEA Fatih Birol. „Nawet przy dzisiejszych ustawieniach politycznych świat energii zmienia się dramatycznie na naszych oczach. Odpowiedzi rządów na całym świecie obiecują, że uczynią z tego historyczny i ostateczny punkt zwrotny w kierunku czystszego, tańszego i bezpieczniejszego systemu energetycznego”.
Po raz pierwszy w historii scenariusz WEO oparty na dzisiejszych dominujących ustawieniach polityki – w tym przypadku Scenariusz określonych polityk – ma globalne zapotrzebowanie na każde paliwo kopalne wykazujące szczyt lub poziom. W tym scenariuszu zużycie węgla spada w ciągu najbliższych kilku lat, popyt na gaz ziemny osiąga plateau do końca dekady, a rosnąca sprzedaż pojazdów elektrycznych (EV) oznacza, że popyt na ropę wyrównuje się w połowie lat 30., po czym nieznacznie spada do połowy wieku. Oznacza to, że całkowite zapotrzebowanie na paliwa kopalne stale spada od połowy lat 20. do 2050 r. o średnią roczną mniej więcej równą wydajności dużego pola naftowego w ciągu całego życia. Spadki są znacznie szybsze i bardziej wyraźne w scenariuszach WEO bardziej ukierunkowanych na klimat.
Globalne zużycie paliw kopalnych rosło wraz z PKB od początku rewolucji przemysłowej w XVIII wieku: odwrócenie tego wzrostu będzie kluczowym momentem w historii energii. Udział paliw kopalnych w globalnym miksie energetycznym w Scenariuszu Określonych Polityk spada z około 80% do nieco powyżej 60% do 2050 roku. Globalne emisje CO2 powoli spadają z wysokiego poziomu 37 miliardów ton rocznie do 32 miliardów ton do 2050 roku Byłoby to związane ze wzrostem średniej temperatury na świecie o około 2,5 °C do 2100 r., co jest zdecydowanie niewystarczające, aby uniknąć poważnych skutków zmiany klimatu. Pełne spełnienie wszystkich zobowiązań klimatycznych poprowadziłoby świat w kierunku bezpieczniejszego gruntu, ale nadal istnieje duża luka między dzisiejszymi zobowiązaniami a stabilizacją wzrostu globalnych temperatur o około 1,5 °C.
Dzisiejsze stopy wzrostu w zakresie wdrażania fotowoltaiki, wiatru, pojazdów elektrycznych i akumulatorów, jeśli zostaną utrzymane, doprowadziłyby do znacznie szybszej transformacji niż przewidywano w Scenariuszu określonej polityki, chociaż wymagałoby to polityki wspierającej nie tylko na wczesnych wiodących rynkach dla tych technologii, ale na całym świecie. Łańcuchy dostaw niektórych kluczowych technologii – w tym baterii, fotowoltaiki słonecznej i elektrolizerów – rozwijają się w tempie, które wspiera większe globalne ambicje. Jeśli wszystkie ogłoszone plany rozwoju produkcji fotowoltaiki ujrzą światło dzienne, zdolność produkcyjna przekroczy poziomy wdrożeń w scenariuszu ogłoszonych zobowiązań w 2030 r. o około 75%. W przypadku elektrolizerów do produkcji wodoru potencjalna nadwyżka mocy wszystkich zapowiadanych projektów wynosi około 50%.
Według tegorocznego WEO , silniejsza polityka będzie niezbędna, aby wywołać ogromny wzrost inwestycji w energię, który jest potrzebny do zmniejszenia ryzyka przyszłych skoków cen i zmienności cen . Przytłumione inwestycje spowodowane niższymi cenami w okresie 2015-2020 sprawiły, że sektor energetyczny był znacznie bardziej podatny na zakłócenia, jakie zaobserwowaliśmy w 2022 roku. Podczas gdy inwestycje w czystą energię wzrosną powyżej 2 bilionów USD do 2030 roku w Scenariuszu Polityki Państw, będą musiały przekroczyć 4 bln USD do tego samego dnia w Scenariuszu Zero Emisji Netto do 2050 r., podkreślając potrzebę przyciągnięcia nowych inwestorów do sektora energetycznego. Ponadto pilnie potrzebne są poważne wysiłki międzynarodowe, aby zmniejszyć niepokojący przepaść w poziomie inwestycji w czystą energię między gospodarkami rozwiniętymi a gospodarkami wschodzącymi i rozwijającymi się.
„Ekologiczne argumenty za czystą energią nie wymagały wzmocnienia, ale argumenty ekonomiczne przemawiające za konkurencyjnymi kosztowo i przystępnymi cenowo czystymi technologiami są teraz silniejsze – podobnie jak argument dotyczący bezpieczeństwa energetycznego. Dzisiejsze dostosowanie priorytetów gospodarczych, klimatycznych i bezpieczeństwa już zaczęło przesuwać tarczę w kierunku lepszych wyników dla ludzi na świecie i dla planety” – powiedział dr Birol.
„Konieczne jest zaangażowanie wszystkich, zwłaszcza w czasach, gdy geopolityczne pęknięcia w energetyce i klimacie są jeszcze bardziej widoczne” – powiedział. „Oznacza to podwojenie wysiłków, aby szeroka koalicja krajów miała udział w nowej gospodarce energetycznej. Droga do bezpieczniejszego i bardziej zrównoważonego systemu energetycznego może nie być łatwa. Ale dzisiejszy kryzys wyraźnie pokazuje, dlaczego musimy iść do przodu”.
Rosja jest zdecydowanie największym światowym eksporterem paliw kopalnych, ale jej inwazja na Ukrainę powoduje masową reorientację światowego handlu energią, pozostawiając ją w znacznie gorszym położeniu. Wszystkie więzi handlowe Rosji z Europą oparte na paliwach kopalnych zostały ostatecznie podcięte w poprzednich scenariuszach WEO przez europejskie ambicje zerowe netto, ale zdolność Rosji do dostarczania po stosunkowo niskich kosztach oznaczała, że traciła grunt tylko stopniowo. Teraz zerwanie nastąpiło z szybkością, którą niewielu wyobrażało sobie, że jest możliwe. Rosyjski eksport paliw kopalnych nigdy nie wraca – w żadnym ze scenariuszy tegorocznego WEO– do poziomów z 2021 roku, przy czym szczególnie trudna w przypadku gazu ziemnego była reorientacja Rosji na rynki azjatyckie. Udział Rosji w międzynarodowym obrocie energią, który w 2021 r. wynosił blisko 20%, spada do 13% w 2030 r. w scenariuszu określonych polityk, podczas gdy udziały zarówno Stanów Zjednoczonych, jak i Bliskiego Wschodu rosną.
Dla konsumentów gazu nadchodząca zima na półkuli północnej zapowiada się jako niebezpieczny moment i czas próby solidarności UE – a zima 2023-24 może być jeszcze cięższa. Jednak w dłuższej perspektywie jednym z efektów ostatnich działań Rosji jest zakończenie ery szybkiego wzrostu zapotrzebowania na gaz. W scenariuszu określonych polityk, scenariusz, który zakłada największe zużycie gazu, globalny popyt wzrośnie o mniej niż 5% w latach 2021–2030, a następnie pozostanie bez zmian do 2050 r. Tempo gazu w gospodarkach rozwijających się zwolniło, zwłaszcza w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej , co wpłynęło na wiarygodność gazu jako paliwa przejściowego.
„Wśród zachodzących poważnych zmian potrzebny jest nowy paradygmat bezpieczeństwa energetycznego, aby zapewnić niezawodność i przystępność cenową przy jednoczesnej redukcji emisji” – powiedział dr Birol. „Dlatego tegoroczne WEO zawiera 10 zasad, które mogą pomóc decydentom w okresie współistnienia spadku zużycia paliw kopalnych i rozbudowy systemów czystej energii, ponieważ oba systemy muszą dobrze funkcjonować podczas transformacji energetycznej w celu dostarczania potrzebnych usług energetycznych. przez konsumentów. A ponieważ świat wychodzi z dzisiejszego kryzysu energetycznego, musi unikać nowych zagrożeń wynikających z wysokich i niestabilnych cen krytycznych minerałów lub wysoce skoncentrowanych łańcuchów dostaw czystej energii”.
