UE uzgodniła nowy cel dotyczący energii ze źródeł odnawialnych na poziomie 42,5% do 2030 r. Ponad półtora roku po przedłożeniu przez Komisję Europejską (KE) wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii (REDIII) oraz po miesiącach negocjacji z Parlamentem Europejskim Parlamentem i Radą UE, 30 marca 2023 r. osiągnięto tymczasowy kompromis.
REDIII jest centralnym elementem unijnego pakietu przepisów dotyczących energii i klimatu „Fit for 55” i znacząco ukształtuje ścieżkę UE w kierunku dekarbonizacji.
Cel energii odnawialnej
Państwa członkowskie zobowiązały się do wspólnego osiągnięcia udziału co najmniej 42,5% odnawialnych źródeł energii (OZE) w końcowym zużyciu energii brutto w UE do 2030 r. Istnieje również opcja dodatkowego orientacyjnego doładowania o 2,5%, które zwiększy ogólny cel do 45%.
Chociaż znaczenie orientacyjnego uzupełnienia jest wątpliwe, ogólny cel jest nadal niezwykły. Jest to prawie dwukrotność obecnego udziału OZE w UE (21,8% w 2021 r.) i znacznie zwiększa ambicje na 2030 r. w porównaniu z celem REDII wynoszącym (co najmniej) 32% OZE do 2030 r.
W przypadku REDIII KE początkowo zaproponowała cel w wysokości 40%, który znajdował się już na górnym końcu poprzedniej oceny skutków. Zakłócenia na światowym rynku energii spowodowane inwazją Rosji na Ukrainę skłoniły UE do prawdziwego zrozumienia centralnej roli OZE w bezpieczeństwie energetycznym i prawdopodobnie umożliwiły zawarcie umowy.
Znacznie więcej niż „tylko” energia odnawialna
Wbrew temu, co może sugerować tytuł dyrektywy, REDIII obejmuje nie tylko produkcję OZE.
Zakres REDIII znacznie się rozszerzył w porównaniu z poprzednimi wersjami, ponieważ sektory popytu są teraz objęte bardziej kompleksowo. Dyrektywa obejmuje liczne cele cząstkowe dla przemysłu, transportu, ogrzewania i chłodzenia oraz budynków, wszystkie ukierunkowane na ogólny cel dotyczący energii ze źródeł odnawialnych wynoszący 42,5% do 2030 r.
Cele są ustalone, ale kluczowe znaczenie mają środki służące ich realizacji
Warto zauważyć, że obowiązek realizacji celu często spoczywa na samych państwach członkowskich. Tylko w nielicznych przypadkach cele wobec uczestników rynku są ustalane za pomocą kwot lub wsparte zestawem dostępnych instrumentów politycznych.
Na przykład państwa członkowskie muszą zapewnić, aby do 2030 r. paliwa odnawialne pochodzenia niebiologicznego (RFNBO) stanowiły co najmniej 42% wodoru wykorzystywanego do celów energii końcowej i celów nieenergetycznych w przemyśle. Do 2035 r. udział ten musi wzrosnąć do 60%.
Ambicja leżąca u podstaw tego wiążącego celu jest znacząca, ale nie jest bezpośrednio związana z przemysłem, ale raczej z rządami. W ciągu zaledwie kilku lat państwa członkowskie muszą stworzyć warunki regulacyjne dla powstania zielonych gospodarek wodorowych, które umożliwią rozwój podaży wodoru, popytu i infrastruktury.
Ta transformacja będzie ogromnym przedsięwzięciem, o czym świadczą wcześniejsze gorące kontrowersje wokół dopuszczenia niskoemisyjnego wodoru z energii jądrowej do zaliczenia do celu w zakresie odnawialnego wodoru.
Kompromis REDIII odrzuca tę opcję, ale zapewnia pewną elastyczność: kraje, które osiągną swój docelowy poziom OZE na 2030 r. i mają niski udział energii kopalnej w przemyśle, otrzymują zniżkę na cel 42% wodoru. Zdyskontowane lub nie, decyzję w sprawie konkretnych środków podjętych w celu zapewnienia osiągnięcia celu pozostawia się państwom członkowskim.
Państwa członkowskie muszą teraz wdrożyć odpowiednie środki, aby osiągnąć swoje ambitne cele i to szybko.
Kluczem do umożliwienia wdrożenia OZE w celu osiągnięcia tych celów będzie przyspieszenie procedur wydawania zezwoleń i wyznaczenie odpowiednich obszarów, co stanowi ogromne wyzwanie. Wprowadzanie pomp ciepła w całej Europie wraz z wymaganą renowacją budynków będzie równie trudne. I oczywiście dodatkowe środki w innych zidentyfikowanych podsektorach również będą niezwykle trudne do wdrożenia.
Zapewnienie osiągnięcia celu – wyzwanie związane z zarządzaniem
To stawia rozporządzenie w sprawie zarządzania w centrum zapewniania osiągnięcia celów UE. Obecnie KE jest zobowiązana rozporządzeniem do agregowania i oceny krajowych planów energetyczno-klimatycznych i raportów z postępów państw członkowskich oraz przedstawionych w nich środków w celu monitorowania, czy UE jest na dobrej drodze do osiągnięcia celów UE w zakresie energii i klimatu na rok 2030.
Główną słabością rozporządzenia jest jednak jego stosunkowo miękki mandat dla KE do wywoływania rzeczywistych zmian w przypadku, gdy państwa członkowskie wykazują niewystarczające postępy. Rozporządzenie umożliwia KE rekomendowanie państwom członkowskim i docelowo korzystanie z „swoich uprawnień na szczeblu unijnym” (choć nie jest to bliżej określone).
Wątpliwe jest, czy wystarczy to do osiągnięcia nowych, ambitnych celów. Nadchodząca rewizja rozporządzenia w sprawie zarządzania w 2024 r. może wymagać znacznego wzmocnienia mandatu KE, aby właściwie odzwierciedlić fakt, że osiągnięcie nowych celów będzie trudne.
Podsumowanie i perspektywy
Ogólnie rzecz biorąc, REDIII prezentuje bardzo wysoki poziom ambicji. Prawdopodobnie nie było to możliwe przed wojną ukraińską, ponieważ wynikający z niej kryzys energetyczny uświadomił UE centralną rolę, jaką OZE mogą odgrywać w bezpieczeństwie energetycznym.
Prawdziwym wyzwaniem jest wdrożenie odpowiednich środków w państwach członkowskich, aby osiągnąć cele UE. Należy tego dokonać w czasie, gdy ewoluują warunki ramowe dla inwestycji w OZE, a ostatecznie osiągnięcie celów. Nadchodzące przepisy, takie jak przegląd rozporządzenia w sprawie zarządzania, będą miały kluczowe znaczenie. Co najmniej równie ważna będzie reforma struktury rynku energii elektrycznej.
Pia Kerres, Malte Gephart i Corinna Klessmann są ekspertami w Guidehouse, globalnej firmie konsultingowej doradzającej dostawcom energii, korporacjom i sektorowi publicznemu.
