Kontekst
Poprawa konkurencyjności unijnego przemysłu bezsprzecznie stała się priorytetem nowej Komisji Europejskiej. Wyrazem tego jest komunikat Pakt dla Czystego Przemysłu (Clean Industrial Deal, CID), poprzedzony przez Kompas Konkurencyjności oraz komunikat o kolejnych wieloletnich ramach finansowych. Jednym z sygnalizowanych przez Komisję działań jest powstanie Funduszu Konkurencyjności (Competitiveness Fund, CF), który ma stać się nowym elementem budżetu 2028–2034 w odświeżonej formule.
W samym tekście CID nie znajdziemy jednak szczegółów dotyczących funkcjonowania Funduszu Konkurencyjności ani innych narzędzi wsparcia. Ich formuły, prognozowana wielkość publicznego wkładu finansowego, warunki dostępu czy priorytetowe technologie w tej chwili pozostają nieznane. Publikacja CID dopiero otwiera debatę krajów członkowskich nad działaniami dotyczącymi wsparcia europejskiego przemysłu. Jednocześnie zainicjowano wiele procesów politycznych, które wpłyną na formułę Funduszu Konkurencyjności – w szczególności te związane z nowym budżetem i aktami prawnymi sygnalizowanymi w CID.
Fundusz Konkurencyjności – co już wiemy, a czego nie?
Informacje o Funduszu Konkurencyjności są wciąż niepełne. Nie można wykluczyć jednak, że jego rola może być istotna, gdyby faktycznie doszło do konsolidacji ponad 50 istniejących programów wydatkowych do zaledwie 3 w celu uzyskania większej elastyczności budżetu[4].
Z dotychczasowych informacji o Funduszu Konkurencyjności wynika, że:
- Jego celem będzie wsparcie innowacyjnego przemysłu „Made in the EU”, w tym m.in. sektora czystych technologii (cleantech) oraz dekarbonizacji przemysłu.
- Priorytetami CID są sektory cleantech i przemysł energochłonny, co oznacza, że dekarbonizacja przemysłów innych niż energochłonne powinna zostać zrealizowana poprzez polityki krajowe[5].
- Fundusz zaoferuje wsparcie w ramach Wieloletnich Ram Finansowych (Multiannual Financial Framework, MFF) 2028–2034, ale będzie też zintegrowany z istniejącymi mechanizmami finansowania[6]. Dostarczy również uproszczonego dostępu do unijnych instrumentów w ramach punktu kompleksowej obsługi (one-stop-shop).
- Komisja pozytywnie ocenia dotychczas stosowany minimalny udział wydatków na cele klimatyczne i należy zakładać, że ten mechanizm zostanie utrzymany. W perspektywie 2021–2027 wynosił on, w zależności od programu, między 25% a 100%.
- Fundusz Konkurencyjności będzie finansowany m.in. przez Bank Dekarbonizacji Przemysłu (Industrial Decarbonization Bank, IDB) – nowe narzędzie ogłoszone w CID, oparte na mechanizmie aukcyjnym. Szczegóły tego instrumentu również nie zostały doprecyzowane, choć można zakładać, że jego formuła będzie zbliżona do działającego od 2023 r., finansowanego z Funduszu Innowacyjnego, Europejskiego Banku Wodoru. Tymczasem doświadczenia wykorzystania tych mechanizmów, zwłaszcza z perspektywy krajów naszego regionu, nie nastrajają optymistycznie. Bez stworzenia odpowiedniej struktury mechanizmu (np. koszyki i miara spadku emisji) wsparcie otrzymają ci z gotowymi projektami, z krajów o tańszym koszcie kapitału i łatwiejszych do dekarbonizacji sektorach.
- Stosowanie w CID określenia „mobilizacja” środków finansowych oraz odwoływanie się do instrumentów, takich jak InvestEU, sugerują, że Komisja oczekuje zwiększenia zaangażowania funduszy prywatnych. W takim wypadku pieniądze publiczne mają służyć jako zachęta do inwestycji sektora prywatnego, a nie je zastępować. Istniejące zapisy nie dostarczają odpowiedzi dotyczących wielkości dźwigni, tzn. ile euro sektora prywatnego przyciągnie 1 euro z budżetu europejskiego. W praktyce te kwoty różnią się w zależności od oceny wiarygodności przedstawionego przez Komisję planu, atrakcyjności przedmiotu inwestycji (także w kontekście zmieniających się przepisów) czy stosowanych instrumentów (1 euro dotacji vs. 1 euro gwarancji).
- Wprowadzenie Funduszu wymaga przeprowadzenia unijnego procesu legislacyjnego. Wniosek legislacyjny będzie podlegał negocjacjom z krajami członkowskimi (Radą UE) oraz Parlamentem Europejskim przy udziale różnych interesariuszy i grup lobbingowych. W praktyce może to zająć od roku do dwóch lat. Sam unijny budżet – determinujący wielkość Funduszu – będzie negocjowany od jesieni 2025 do 2027 r. Do ustalenia pozostanie także podział środków między priorytety, fundusze i koperty krajowe oraz planowane do zastosowania instrumenty.
Podsumowanie
Fundusz Konkurencyjności może stać się nowym elementem budżetu UE 2028–2034, wspierającym innowacyjny przemysł i dekarbonizację sektorów energochłonnych. Jego szczegóły wciąż pozostają nieznane, a sama publikacja Paktu dla Czystego Przemysłu rozpoczyna unijną debatę o wsparciu europejskiego przemysłu. Polska, jako kraj wysoce uprzemysłowiony i ze strategiczną pozycją w zakresie lokowania produkcji (nearshoring) dla europejskich łańcuchów wartości, powinna aktywnie uczestniczyć w negocjacjach, aby mechanizmy wsparcia były odpowiednio dostosowane do polskich potrzeb i możliwości.
Kluczowe wyzwania Polski obejmują:
- modernizację krajowego przemysłu pod kątem efektywności energetycznej,
- utrzymanie strategicznych sektorów energochłonnych,
- rozwój czystych technologii (branża cleantech).
Do tego potrzebne są jasna wizja i strategia tego, w jaki sposób zmieniać i pomagać sektorom, a także, które z nich traktować priorytetowo. Istotna będzie też skuteczna integracja z europejskimi łańcuchami wartości, tak aby maksymalnie wykorzystać dostępne środki i uniknąć marginalizacji Polski w unijnym systemie wsparcia.
Więcej w pełnej treści publikacji Forum Energii.
Źródło: Forum Energii
