Zawyżone faktyczne wydatki na klimat 2014-2020
Zgodnie z szacunkami Komisji Europejskiej UE wydała na klimat 216 mld euro, a tym samym osiągnęła założony cel. Kontrolerzy stwierdzili jednak, że wydatki te nie zawsze były rzeczywiście związane z klimatem, a podana przez Komisję kwota została zawyżona o co najmniej 72 mld euro. Trybunał obawia się też, że te same problemy z wiarygodnością informacji przekazywanych przez Komisję mogą wystąpić w okresie programowania 2021–2027, w którym na klimat ma zostać przeznaczone więcej, bo aż 30% unijnego budżetu.
– UE postawiła sobie ambitne cele klimatyczne i energetyczne, a przeciwdziałanie zmianie klimatu jest jednym z jej najważniejszych priorytetów – oświadczyła Joëlle Elvinger, członkini Trybunału odpowiedzialna za kontrolę. – Trybunał stwierdził, że w latach 2014–2020 nie wszystkie wydatki z budżetu UE, które Komisja zaklasyfikowała jako wydatki na rzecz klimatu, były rzeczywiście z nim związane. Kontrolerzy sformułowali kilka zaleceń, które mają na celu ściślejsze powiązanie wydatków unijnych z celami UE w zakresie klimatu i energii – dodała członkini. Zdaniem kontrolerów Komisja powinna uzasadniać, dlaczego poszczególne kategorie wydatków w obszarze rolnictwa mają znaczenie dla klimatu.
Gdzie wydano mniej niż zadeklarowano?
W ramach unijnych programów wydatkowania środków publicznych główne obszary, które są uznawane za istotne w kontekście klimatu, to wydatki na rolnictwo, infrastrukturę i spójność. Komisja przypisuje różnym komponentom programów współczynniki, które mają odzwierciedlać ich oczekiwany wkład w działania na rzecz klimatu. Zdaniem kontrolerów w sprawozdawczości Komisji dotyczącej wydatków na klimat pojawiły się jednak uchybienia podważające jej wiarygodność. Metoda monitorowania, którą obecnie stosuje Komisja, opiera się na pewnych odgórnie przyjętych założeniach. W jej ramach nie przeprowadza się natomiast oceny ostatecznego wkładu wydatków w osiągnięcie unijnych celów klimatycznych ani nie monitoruje rezultatów w zakresie klimatu. Współczynniki nie zawsze są realistyczne – w niektórych przypadkach wydatki uważa się za związane z klimatem, mimo że pieniądze przeznacza się na projekty i programy, które na klimat nie wywierają żadnego wpływu (np. projekty infrastrukturalne na obszarach wiejskich). W innych przypadkach z kolei nie bierze się pod uwagę ewentualnych negatywnych skutków danego projektu (np. negatywnego oddziaływania emisji dwutlenku węgla na klimat).
Najwyższy poziom przeszacowania Trybunał wykrył w wydatkach na rolnictwo – zdaniem kontrolerów wkład tych wydatków w działania związane z klimatem zawyżono o prawie 60 mld euro. Komisja poinformowała, że 26% wydatków UE na rolnictwo było rzeczywiście związane z klimatem, co stanowi około połowy łącznych unijnych wydatków na klimat. Mimo to od 2010 r. nie zmniejszyły się emisje gazów cieplarnianych pochodzących z gospodarstw rolnych w UE. Kontrolerzy uważają, że Komisja przeszacowała też wkład w działania na rzecz klimatu wynikający z finansowania takich kluczowych podsektorów infrastruktury i polityki spójności jak transport kolejowy, energia elektryczna i biomasa.
Tylko 13% na klimat
Kontrolerzy zastosowali w swojej analizie lepiej uzasadnione współczynniki niż Komisja, wskutek czego obliczyli, że odsetek wydatków przeznaczonych na działania na rzecz klimatu wynosi w przybliżeniu 13% (około 144 mld euro), a nie 20% budżetu UE. Ostrzegają oni też, że kwoty, których wydanie zaplanowano albo na które zaciągnięto zobowiązania, nie zostaną wydane, a w rezultacie szacunki Komisji okażą się jeszcze bardziej zawyżone. Kontrolerzy przyjrzeli się też zmianom, które miały nastąpić w monitorowaniu wydatków na rzecz klimatu po 2020 r., aby pomóc Komisji ulepszyć sprawozdawczość dotyczącą takich wydatków w przyszłości.
Wyrazili oni obawy co do tego, czy sprawozdawczość dotycząca wydatków na klimat w latach 2021–2027 będzie wiarygodna. Mimo że zaproponowano ulepszenia metody sprawozdawczości, to nadal utrzymuje się większość problemów dotyczących lat 2014–2020. W ustanowionym w 2020 r. instrumencie finansowania Next Generation EU zastosowano kluczową zasadę „nie czyń poważnych szkód”, która zakłada, że działalność gospodarcza nie powinna zagrażać celom środowiskowym ani klimatycznym. Kontrolerzy uznali jednak, że z instrumentem łączą się dodatkowe trudności, wynikające z braku czytelnych powiązań między płatnościami a celami klimatycznymi.
Informacje ogólne
Sprawozdanie specjalne 09/2022 pt. „Wydatki na rzecz klimatu w budżecie UE na lata 2014–2020 – nie są tak wysokie, jak podaje Komisja”, jest dostępne na stronie internetowej Trybunału. W niniejszej kontroli szerzej przeanalizowano obszar będący przedmiotem wcześniejszych prac Trybunału, których wyniki przedstawiono w sprawozdaniu specjalnym 17/2013, sprawozdaniu specjalnym 31/2016 i przeglądzie 01/2020. W sprawozdaniu specjalnym 22/2021 również zwrócono uwagę na ryzyko, że wydatki na rzecz klimatu ponoszone w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) nie będą spełniać norm opartych na unijnej systematyce (tzw. Taxonomii).
