W sesji udział wzięli:
- dr inż. Magdalena Klera-Nowopolska - Project Manager & PR Specialist, Sevivon Sp z o.o.
- dr Justyna Mazurkiewicz - Kierownik Zespołu Klimatu, Departament Środowiska, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego
- Grzegorz Wrona – Zastępca Prezydenta Miasta Rzeszowa
- dr Grzegorz Synowiec - Zastępca Dyrektora Wydziału Klimatu i Energii, Urząd Miejski Wrocławia
Sesję poprowadził dr Wojciech Szymalski, prezes Fundacji Instytut na rzecz Ekorozwoju.
W dniu 11 października 2024 roku rozpoczęły się konsultacje Krajowego Planu Energii i Klimatu do roku 2030 dla Polski. Konsultacje te potrwają do 15 listopada 2024 roku. Przygotowany plan wypełnia oczekiwania Unii Europejskiej w zakresie przygotowania przez Polskę dokumentu wyznaczającego cele ochrony klimatu oraz transformacji energetycznej. Aktualny projekt dokumentu proponuje 50% redukcję emisji gazów cieplarnianych w kraju w stosunku do roku 1990, 32,5% udział odnawialnych źródeł energii w jej zużyciu oraz prawie 13% redukcję zużycia energii względem prognoz.
W związku z przygotowanym planem krajowym powstaje pytanie, jak samorządy mogą partycypować w osiągnięciu proponowanych celów polityki klimatycznej UE i Polski? Towarzyszą mu inne pytania. Jak ambitnie samorządy mogą wdrażać transformację energetyczną i adaptację do zmian klimatu? W jaki sposób powinno się odbywać planowanie transformacji i adaptacji na poziomie lokalnym? Jak rząd może i powinien lepiej wesprzeć samorządy w realizowaniu ambitnych planów transformacji i adaptacji?
Podczas sesji starano się odpowiedzieć na te pytania. Na podstawie wypowiedzi uczestników panelu sformułowano następujące rekomendacje:
I. Konieczne jest uporządkowanie planowania w zakresie klimatu na poziomie samorządów różnych szczebli. Obecnie w Polsce mamy różne formaty planowania w zakresie energii i klimatu. Za dobre przykłady można uznać działania w województwie małopolskim, gdzie w powstał Regionalnych Plan Energii i Klimatu, a planowane są do utworzenia Powiatowe Programy Energii i Klimatu. Ciekawym rozwiązaniem są także kontrakty klimatyczne, które wykorzystują teorię zmiany w 5. Największych miastach Polski: Łodzi, Krakowie, Rzeszowie, Warszawie i Wrocławiu. Uporządkowanie planowania powinno zakładać aktywne włączanie zagadnień klimatycznych do istniejących formatów planowania, np. strategii gminnych oraz planów ogólnych i planów zagospodarowania przestrzennego. Planowanie powinno przewidywać włączanie szerokiej grupy interesariuszy w działania – tworzenie silnego mandatu do lokalnego działania. Jednocześnie takie uporządkowanie powinno dążyć do ograniczenia liczby dokumentów planistycznych i – w miarę możliwości - połączenia kwestii mitygacji i adaptacji w jednym dokumencie. Uproszenie planowania uwolni zasoby ludzkie, a także finansowe potrzebne do realizacji rzeczywistych przedsięwzięć ograniczających emisje i realizujących transformację energetyczną.
II. Osobnym zagadnieniem jest usprawnienie planowania procesowego. W kontekście ochrony klimatu dotyczy to głównie planowania i realizacji inwestycji w instalacje odnawialnych źródeł energii. Ułatwienia te mogą uwzględniać postulaty tzw.: #5dlaOZE, tj.:
a. Usprawnienia procedur administracyjnych, np. równoległe procedowanie planu miejscowego i decyzji środowiskowej.
b. Prawne uruchomienie i usprawnienie ścieżki uzyskania dostępu do komercyjnego przyłącza instalacji OZE do sieci elektroenergetycznej.
c. Wypracowanie jednolitej praktyki co do zasad lokalizacji instalacji OZE w pobliżu cywilnych i wojskowych stref lotniczych.
d. Standaryzacja wymogów w zakresie m.in. dokumentacji i ekspertyz, jakie należy przedstawiać czy sprawa wyłączenia gruntów z produkcji rolnej oraz ochrony zabytków.
e. Ujednolicenie standardów dot. ochrony ptaków w trakcie planowania i eksploatacji instalacji odnawialnych. Potrzeba rozmów i konkluzji o obiektywizacji standardów wykonywania monitoringów i oceny, a następnie ich wdrożenia.
Usprawnienie inwestycji w OZE jest dla samorządów powiązane z perspektywą zapewnienia w przyszłości dodatkowych źródeł dochodów z podatków od istniejących instalacji. Dochody te pochodzą z inwestycji proekologicznych i mogą być dalej inwestowane w podobne inwestycje oraz w szeroko rozumiany lokalny rozwój gospodarczy.
III. Planowanie procesowe powinno być także lepiej przemyślane w zakresie transportu miejskiego, aby go usprawniać, a tym samym przekonywać mieszkańców do porzucania podróży samochodami do miast. Przewoźnicy powinni lepiej współpracować ze sobą. Fundusze powinny być skierowane na wsparcie realizacji przewozów, ale jednocześnie nie może to być realizowane w takiej formie, aby wywoływać niepotrzebną konkurencję pomiędzy przewoźnikami. Trzeba stworzyć wspólny model finansowania i koordynowania transportu miejskiego, który obecnie nie jest doskonały. Infrastruktura różnych nie-samochodowych form transportu potrzebuje wsparcia finansowego i edukacji dla mieszkańców. Edukacja powinna dotyczyć tego, że realizowane inwestycje poprawią jakość życia, a nie tylko zredukują emisje gazów cieplarnianych.
IV. Dla obszarów miejskich istotne jest odblokowanie możliwości realizacji transformacji energetycznej w kilku obszarach: ciepłownictwa, tworzenia spółdzielni energetycznych, działania klastrów energetycznych, produkcji energii. Odblokowanie jest potrzebne na kilku frontach: mechanizmów finansowania (klastrów, ciepłownictwa), nadania kierunku transformacji (ciepłownictwo) oraz odblokowania prawnego możliwości działania (spółdzielnie, produkcja energii).
V. Konieczne jest wyodrębnienie kadry osobowej, która zajmie się tematyką zmian klimatu i energii. Osoby odpowiedzialne za te zagadnienia powinny być dostępne na każdym poziomie samorządu: wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Działalność takich osób, w formie doradców ds. energii, koordynatorów klimatycznych czy doradców ds. adaptacji do zmian klimatu znaczne przyspiesza zmiany na rzecz transformacji energetycznej, np. wymiana nieefektywnych źródeł ogrzewania na paliwa stałe.
Całą sesję można obejrzeć na video (3:10:00)
Wydarzenie zostało zorganizowane przy wsparciu finansowym instrumentu finansowego LIFE Komisji Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach projektu „Together for 1,5”.