W ubiegłym roku do UE przybyła największa liczba migrantów od czasu kryzysu uchodźczego w 2015 r. Jednak decydenci polityczni nie dostrzegają, co to oznacza: początek bezprecedensowego kryzysu związanego z uchodźcami klimatycznymi, który może szybko zdestabilizować porządek społeczny w Europie.
A daleko nam do bycia przygotowanym. W tym samym tygodniu moja ojczyzna, Turcja, nawiedziła najpoważniejsze trzęsienie ziemi od prawie wieku – powodujące przesiedlenie prawie 300 000 ludzi w sąsiedniej Syrii – UE jest gospodarzem szczytu migracyjnego wysokiego szczebla .
Podczas gdy poniedziałkowe wydarzenia wywołały falę wstrząsów w całej Europie, stanowią one również dla UE decydujący moment do oceny przestarzałej polityki uchodźczej bloku.
Na całym świecie przepływy migracyjne podwoiły się w ostatniej dekadzie , a około 1,2 miliarda ludzi jest zagrożonych wysiedleniem z powodu katastrof klimatycznych przed 2050 r. Ci uchodźcy klimatyczni pochodzą głównie z Afryki Subsaharyjskiej i regionu MENA, krajów już dotkniętych kryzysami klimatycznymi i ekstremalne susze .
W 2015 roku napływ uchodźców i migrantów spowodował niespotykany dotąd kryzys polityczny , eskalując tarcia między europejskimi stolicami. Europa z trudem sobie radziła; jego instytucje zostały złamane .
Obecnie UE stoi w obliczu prawie 64-procentowego wzrostu liczby nielegalnych przejść migracyjnych – liczba ta nie obejmuje prawie 8 milionów ukraińskich uchodźców rozproszonych obecnie po całej Europie.
Osiem lat później UE nie zreformowała swojego systemu azylowego, a politycy zamiatają niewygodne lekcje pod dywan. Światowe szczyty, takie jak COP27 i Davos, nie poruszyły kwestii migracji spowodowanej zmianami klimatycznymi.
Agenda COP27 nie tylko zignorowała mobilność ludzi, ale „przesiedlenia spowodowane zmianami klimatycznymi” pozostała dyskusją poboczną. Po raz kolejny Davos stało się placem zabaw miliarderów , stawiając „korporacyjną chciwość” ponad planetę.
Prawo międzynarodowe nie zapewnia żadnej ochrony uchodźcom klimatycznym – w rzeczywistości nie zgadzamy się nawet co do tego, kto się liczy.
Bez statusu prawnego uchodźcy klimatyczni prześlizgują się przez szczeliny globalnych ram bez zabezpieczeń i możliwości legalnej migracji. Zamiast zreformować swoją politykę migracyjną, UE zmarnowała miliardy euro na mury graniczne i płoty – równowartość prawie dwunastu murów berlińskich .
Budowanie „fortecy Europa” jest nie tylko kiepską próbą ograniczenia niepożądanego przemieszczania się, ale także nie bierze pod uwagę ogromnego zapotrzebowania UE na siłę roboczą .
Najbliższe miesiące raczej nie przyniosą zmian w polityce UE wobec uchodźców pod prezydencją Szwecji w Radzie Europejskiej. Szwedzki nowy prawicowy rząd koalicyjny ograniczył już roczny napływ uchodźców do mniej niż jednej piątej poprzednich danych.
Szwedzka prezydencja w Radzie nie wykazała chęci przeforsowania tkwiącego w impasie unijnego porozumienia w sprawie imigracji – a mając w rządzie skrajnie prawicowych, antyimigranckich Szwedzkich Demokratów, oczekiwania, że to się zmieni, są niewielkie.
Stanowisko Szwecji imigracyjnej jest dalekie od nienormalności: wiele krajów europejskich stało się bardziej brutalnych wobec uchodźców, w tym Włochy, które mają swój pierwszy skrajnie prawicowy rząd od czasów II wojny światowej.
Aby zdobyć poparcie społeczne i pogłębić polityczną polaryzację, politycy w coraz większym stopniu polegają na podżegającej retoryce imigracyjnej – niebezpiecznym podejściu opartym na krótkoterminowych korzyściach, które spowodowało próżnię moralną w europejskiej debacie na temat imigracji.
W obecnym klimacie politycznym decydenci sami nie zmienią wrogiego dyskursu publicznego wokół migracji. Dlatego też UE musi koniecznie współpracować z przywódcami społeczeństwa obywatelskiego, którzy już udowodnili, że mają do odegrania kluczową rolę, jeśli chodzi o mobilizację poparcia społecznego.
W końcu przywódcy religijni spotkali się niedawno z Komisją Europejską, wzywając UE do potwierdzenia swoich wartości moralnych i do konfrontacji z wewnętrznymi sporami – opierając się na rozmachu wywołanym wojną na Ukrainie.
Rzeczywiście, wykorzystanie wartości wspólnego człowieczeństwa będzie miało kluczowe znaczenie dla przygotowania społeczeństw na nieuchronny napływ uchodźców, z których wielu będzie pochodzić z krajów z większością muzułmańską – których większość Europejczyków ma nadzieję zakazać .
Sekretarz Generalny Światowej Ligi Muzułmańskiej (MWL), dr Mohammed bin Abdul Karim Al-Issa, od dawna prowadzi kampanię na rzecz wykorzystania ram moralnych, takich jak wiara, w celu uzyskania publicznego poparcia dla uchodźców wysiedlonych w wyniku zmian klimatu.
Założył Faith For Our Planet ( FFOP), aby stać się pierwszą na świecie globalną organizacją pozarządową zajmującą się klimatem, która zajmuje się zmianami klimatycznymi poprzez rozwiązania międzywyznaniowe, które wykorzystują wspólne ramy moralne – kluczowe elementy zapewniające spójność społeczną i odporną Europę w obliczu kryzysu uchodźczego.
Przed szczytem migracyjnym UE, który odbędzie się w tym tygodniu, UNHCR wezwał Szwecję i Hiszpanię do wykorzystania prezydencji w Radzie Europejskiej w 2023 r. do wykorzystania lekcji wyciągniętych z Ukrainy – a różni posłowie do PE wzywają do legalnych dróg migracji do Europy.
Po niepowodzeniu Paktu Komisji Europejskiej w sprawie migracji i azylu 2020 w celu naprawy unijnej polityki wobec uchodźców stawka jest wysoka, a posłowie mają naciskać na reformy przed przyszłorocznymi wyborami europejskimi .
Ostatecznie podejście Europy do przesiedleń związanych z klimatem wymaga radykalnej reformy.
Biorąc pod uwagę nieprzewidywalny charakter kryzysu klimatycznego, Europa potrzebuje ram, które będą w stanie poradzić sobie z szybkim napływem uchodźców po klęsce żywiołowej.
Tutaj za wzór mogłaby posłużyć tymczasowa ochrona ukraińskich uchodźców. Co więcej, mogliśmy zobaczyć, jak europejskie rządy wykorzystują sztuczną inteligencję jako mechanizm zapobiegawczy, który może pomóc w przewidywaniu wzorców klimatycznych i uchodźców.
Konieczna jest jednak również zmiana postaw społecznych. W ciągu ostatniej dekady Morze Śródziemne zamieniło się w cmentarz.
Europejczycy podpisali wprawdzie konwencje dotyczące praw człowieka, ale ich nie przestrzegają. I pomimo tego, że migracja wróciła do programu działań UE, prawie nic się nie zmieniło.
Bez pilnych działań ze strony europejskich decydentów wkrótce staniemy w obliczu kryzysu politycznego znacznie gorszego niż kiedykolwiek wcześniej.
Ibrahim Özdemir jest ekologiem i konsultantem Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP) od 2015 r. Jest profesorem filozofii i ekologii na Uniwersytecie Üsküdar oraz prezesem-założycielem Uniwersytetu Hasana Kalyoncu, a wcześniej był dyrektorem generalnym na wydziale spraw zagranicznych w tureckie Ministerstwo Edukacji.
