Putinowska agresja na Ukrainę wywróciła dotychczasowe priorytety w uzależnionej od rosyjskich paliw Europie. Aby z tym uzależnieniem zerwać, Unia Europejska musi przyśpieszyć zieloną transformację. To zwiększy jej bezpieczeństwo, nie tylko energetyczne. Konieczna i pilna jest rewizja priorytetów wydatkowania środków z funduszy unijnych.
Wobec rosyjskiej napaści na Ukrainę zapanował w Polsce konsensus co do konieczności zaprzestania importu paliw kopalnych z Rosji. Zależność od nich jest ogromna – w 2020 roku około 66% importowanej ropy i 55% gazu zakupiliśmy w Moskwie. Organizacje pozarządowe i eksperci popierają deklaracje rządu RP i Komisji Europejskiej o odchodzeniu od gazu, węgla i ropy finansujących opresyjny reżim na Kremlu i nawołują do przekucia deklaracji w czyny.
Nie ma jednak powszechnej zgody, co do sposobu zastąpienia rosyjskich paliw. W debacie publicznej pojawiają się fałszywe rozwiązania, takie jak “rehabilitacja węgla”, które są ekonomicznie nieuzasadnione i nie zapewnią bezpieczeństwa energetycznego państwa, za to pogłębią kryzys klimatyczny.
Jedynym rozwiązaniem, które pozwoli na odejście od importu paliw kopalnych z Rosji, a jednocześnie zwiększy energetyczną niezależność i bezpieczeństwo Polski, są szybkie i duże, a jednocześnie przemyślane, systemowe inwestycje w efektywność energetyczną (elektryfikację ciepłownictwa, termomodernizację budynków), odnawialne źródła energii (z wyjątkiem spalania paliw stałych) i dekarbonizację przemysłu. Takie priorytety wyznacza Komisja Europejska w związanej z wojną w Ukrainie inicjatywie REPower EU, zmierzającej do ograniczenia importu gazu z Rosji o ⅔ do końca 2022 roku i całkowitej rezygnacji z niego do 2030 roku.
Natychmiastowej poprawy wymaga też polska baza legislacyjna, która zamiast stymulować, hamuje rozwój OZE w Polsce – przykładem jest niesławna zasada 10H, wykluczająca budowę wiatraków na 99,7% (!) terytorium naszego kraju.
Środki na zapewnienie zielonego bezpieczeństwa energetycznego są. Należy je tylko właściwie wydać. Polska może liczyć na setki miliardów euro z różnych unijnych instrumentów finansowych: 76 miliardów euro w ramach polityki spójności, ponad 58 miliardów euro w ramach Krajowego Planu Odbudowy oraz
do ok. 9 miliardów euro z Funduszu Modernizacyjnego (w zależności od ceny uprawnień do emisji CO2). W przypadku polityki spójności i KPO, od 30% do 37% środków musi zostać wydane na działania w obszarze klimatu, a w przypadku Funduszu Modernizacyjnego – całość. Tymczasem projekty programów polityki spójności i KPO, które są właśnie uzgadniane przez rząd RP z Komisją Europejską, swoimi ambicjami transformacyjnymi nie odpowiadają obecnym wyzwaniom. Zawierają wręcz pomysły szkodliwe, pchające Polską energetykę w ślepą uliczkę, wpychając kraj w pułapkę gazową i zwiększając zależność energetyczną od zagranicy. Prowadzą też do zwiększenia zużycia paliw w transporcie poprzez rozbudowę sieci dróg. Ponadto, planowane są inwestycje w spalanie odpadów, które powinny służyć jako surowce do dalszego zagospodarowania, zgodnie z zasadami gospodarki o obiegu zamkniętym. Tym samym obecnie planowane wydatki obniżają, zamiast zwiększać, nasze bezpieczeństwo energetyczne i surowcowe.
Dlatego wzywamy rząd RP oraz Komisję Europejską do niezwłocznego dostosowania Umowy Partnerstwa, programów polityki spójności i Krajowego Planu Odbudowy do stojących przed Polską wyzwań w zakresie bezpieczeństwa energetycznego. Priorytetem Polski musi być oszczędzanie energii oraz zastąpienie paliw kopalnych odnawialnymi źródłami energii. Zielone bezpieczeństwo energetyczne, oparte na lokalnych zasobach zielonej energii, musi się stać nową doktryną energetyczną.
Priorytetem muszą się zatem stać:
1. Inwestycje w oszczędzanie energii i zwiększanie efektywności energetycznej, w tym renowacja budynków na masową skalę.
2. Zwiększenie nakładów na działania na rzecz czystego powietrza premiujące rozwiązanie oparte na efektywności energetycznej i OZE, wycofanie się z polityki “gazyfikacji kraju”.
3. Zwiększenie nakładów na inwestycje w czysty transport, w tym rozwój rozwiązań z zakresu transportu multimodalnego uwzględniającego przede wszystkim kolej. Do tego wsparcie rozwoju zielonego transportu miejskiego, w tym infrastruktury tramwajowej, rowerowej i pieszej. Kolejnym krokiem powinno być zwiększenie floty miejskich autobusów elektrycznych. Obecnie ilość środków na te cele nie zwiększa się w stosunku do okresu 2014-2020. Poprawy wymagają szczątkowe wobec standardów UE połączenia kolejowe z państwami sąsiednimi.
4. Przemyślane i mające systemowy charakter inwestycje w odnawialne źródła energii: modernizacja sieci dystrybucyjnych i tworzenie magazynów energii. Obecnie program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) przewiduje przeznaczenie jedynie 599 milionów euro na inwestycje w OZE – dziesięciokrotnie mniej niż na drogi i gaz ziemny
5. Uwolnienie i wsparcie potencjału społeczeństwa poprzez zwiększone finansowanie wszystkich form prosumeryzmu, w tym społeczności energetycznych. Aby było to możliwe, równolegle konieczne jest usunięcie barier prawnych.
6. Dekarbonizacja przemysłu, czyli wsparcie przemysłu w ograniczeniu zapotrzebowania na importowane paliwa.
Środki na powyższe działania należy przekierować m.in. z:
1. Inwestycji w gaz ziemny, planowanych na ogromną skalę w KPO i programach polityki spójności. Kryzys cen paliw kopalnych z początku bieżącego roku oraz uzasadnione dążenie do zatrzymania importu tego paliwa z Rosji dowodzą, że przeskalowane plany gazyfikacji sektora energetycznego i ciepłownictwa są pozbawione sensu. Tymczasem program FEnIKS zakłada alokację około 1,77 mld euro na inwestycje związane z gazem ziemnym, zaś w KPO (w ostatniej dostępnej wersji niemal sprzed roku, tj. z 30.04.2021), choć konkretna kwota nie jest możliwa do określenia, konstrukcja programu sugeruje, że inwestycje w gaz będą dominującymi w ciepłownictwie i wymianie źródeł ciepła w budynkach mieszkalnych. Fundusz Modernizacyjny ma natomiast zainwestować w kogenerację z wykorzystaniem paliw gazowych ponad 1 mld euro w ramach dwóch programów priorytetowych.
2. Planowanych inwestycji drogowych, na które w programie FEnIKS zarezerwowano 4,5 miliarda euro. Tymczasem 70% paliw spalanych przez pojazdy poruszające się po polskich drogach pochodzi z Rosji. Inwestycje prowadzące do zwiększenia ruchu drogowego przy jednoczesnych niewystarczających inwestycjach w czysty transport przyczyniają się do umacniania naszej zależności energetycznej od Rosji.
3. Fundusze unijne muszą zostać wydane w taki sposób, aby wspierały zieloną transformację i bezpieczeństwo energetyczne państwa. Setki miliardów euro nie mogą zostać zmarnowane! Wzywamy rząd RP i Komisję Europejską do podjęcia pilnych prac nad odpowiednimi zmianami w unijnych funduszach strukturalnych oraz KPO.
Powyższe stanowisko zostało wysłane do rządu i Komisji Europejskiej.
Organizacje podpisujące się pod stanowiskiem:
Akcja Demokracja
CEE Bankwatch Network
Federacja Inicjatyw Oświatowych
Fundacja Aeris Futuro
Fundacja Aktywności Lokalnej
Fundacja CultureLab
Fundacja Edukacji i Działań Społecznych
Fundacja Ekologiczna “Zielona Akcja”
Fundacja EkoRozwoju
Fundacja Forum Inicjatyw Społecznych
Fundacja GAP Polska
Fundacja Greenmind
Fundacja Instytut Badań i Rozwoju Lokalnego
Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju
Fundacja Instytut Zielonej Przyszłości
Fundacja Kupuj Odpowiedzialnie
Fundacja Merkury
Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii
Fundacja Otwarty Plan
Fundacja PRO EUROPAE BONO
Fundacja Rozwoju Ekonomii Społecznej
Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego
Fundacja „Rozwój Tak – Odkrywki Nie”
Fundacja Stabilo
Fundacja Zielone Kujawy
Future Food 4 Climate
Green REV Institute
Towarzystwo Przyjaciół Warszawy
Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła”
Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki
Polski Klub Ekologiczny Okręg Pomorski
Pomorskie Stowarzyszenie Aktywni Lokalnie
Przedsiębiorstwo Społeczne 7 Niebo
Społeczny Instytut Ekologiczny
Spółdzielnia Socjalna Nasze Wsparcie
Spółdzielnia Socjalna Zielony Zakątek
FSN-T NOT
Stowarzyszenia Aktywności Obywatelskiej “Radomka”
Stowarzyszenie BOMIASTO
Stowarzyszenie Eko-Inicjatywa
Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA
Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne 'Wspólna Ziemia’
Stowarzyszenie “EKOSKOP”
Stowarzyszenie Federacja Zielonych “GAJA”
Stowarzyszenie „Jesteśmy Razem”
Stowarzyszenie Kłodzka Wstęga Sudetów – Lokalna Grupa Działania
Stowarzyszenie Nasze Imaginarium
Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości
Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot
Stowarzyszenie Tilia
Stowarzyszenie Wejherowski Alarm Smogowy
Towarzystwo dla Natury i Człowieka
Wrocławska Inicjatywa Rowerowa
Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych
Związek Stowarzyszeń Kongres Ruchów Miejskich
Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć
Informacja pochodzi ze strony: https://zielonasiec.pl/2022/03/28/fundusze-unijne-musza-sfinansowac-zielone-bezpieczenstwo-energetyczne-panstwa-stanowisko-organizacji-pozarzadowych/
Wcześniejsze informacje na ten temat
Informacja o alokacji funduszy krajowych: https://www.chronmyklimat.pl/mobilnosc/1571-brniemy-w-slepa-uliczke-czy-transport-z-funduszy-europejskich-2021-2027-bedzie-ekologiczny-czesc-i-fundusze-krajowe
